TREN PUBLIKO ETA SOZIALAREN ALTERNATIBA. BALORAZIO KRITIKOA

 

AHT GELDITU! NAFARROA-REN BALORAZIOA  BURGOS, ARABA ETA NAFARROAN TREN PUBLIKO ETA SOZIALERAKO  PROPOSAMENAREN INGURUAN

 

Hainbat talde biltzen dituen Tren sozialaren aldeko Plataformak  sustaturiko BURGOS, ARABA ETA NAFARROAN TREN PUBLIKO ETA SOZIALERAKO PROPOSAMENA-ren  aurkezpenaren aurrean, AHT Gelditu! Nafarroak haren inguruko bere balorazioa jendaurrean azaldu nahi du, hiru ataletan oinarriturikoa:

 Lehena, borrokarendako eredu politiko-soziala sakonki aldatzea planteatzen ez duten alternatiba tekniko partzialak aurkeztearen desegokitasunari buruzkoa da; bigarrena, aurkeztutako Proposamen alternatibo beraren irakurketa kritikoa; eta hirugarrena, Proposamen horretan oinarritutako estrategia batek dakartzan arriskuei buruzkoa.

 

1. ALTERNATIBA TEKNIKOEN DESEGOKITASUNA:

Euskal Herriko AHT Gelditu! Elkarlana 2001ean sortu zen urte beretik, bere borrokaren funtsezko zutabeetako bat izan zen alternatiba teknikoen errefusapenari eusten diogu. Gaitzespen hori, gaur egun, honako arrazoi hauetan oinarritzen dugu:  

• Izan ere, gure ustez, herri-mugimendua ez dagoelako behartuta egungo sistema kapitalistadesarrollista kudeatzera ezta  adabakiak proposatzera ere, erabateko arbuioa bait diogulako. Gure helburua egungo eredu politiko-sozialari buruzko eztabaida sakona bultzatzea da, eta ez trenbide-eredua bezalako alderdi partzial bati buruzkoa soilik.

• Bestaldetik,  gai teknikoei buruzko eztabaida teknizismoen arteko eztabaida bihurtzen da, eta funtsezko gai garrantzitsuak lausotzen dira, hala nola azpiegitura handiei egin behar  zaien kritika -AHT kasu-, mugarik gabeko hazkundean oinarritutako egungo ereduarentzat funtsezkoak direnak. Egungo krisi ekonomiko eta sozial globalak sistema horren norabidean 180º-ko bira emateko beharra berresten digu.

 

2. PROPOSAMEN ALTERNATIBO BERAREN IRAKURKETA KRITIKOA:

Proposamena lasai irakurri ondoren, honako puntu hauek azpimarratu nahi ditugu:

• Ikusten dugu bertan ahalegin berezia egiten dela aditzera emateko proposatutako tren eredua lehiakorra dela AHTarekin, egungo garapen ekonomikoari eusteko. Azken finean, AHTaren ordezko bat izango litzateke, edo, agian, inposatu nahi zaigun kapitalismo berdearen logikaren barruko tren bat.

• Alternatiba honek 270 km-ko ibilbidean zehar mota guztietako trenak, AHT barne, igarotzeko aukera ematen duenez, eta martxan dauden AHTaren lineen garapenari buruzko irakurketa kritikorik egiten ez denez, hala nola Euskal Y-a, Nafarroako korridorea eta BurgosGasteiz tartea, azpiegitura horren garapena legitimatzen du nolabait.

• Alde horretatik, adierazgarria da Proposamena 220 km/o-ko gehieneko abiaduretan oinarrituta diseinatu dela, eta puntu jakin batzuetan 250 km/h-ko abiadurara irits daitekeela. Abiadura horiek teknikoki Velocidad Alta delakoari dagozkio. Kontzeptu hori Abiadura Handiaren kontzeptuaren oso antzekoa da; izan ere, eskakizun tekniko desberdinak dituzten arren, Abiadura Handiko trazadura askok, praktikan, nahiko antzeko abiadurak dituzte. Zentzu horretan, euskal Y-a Velocidad Alta delako diseinua da, eta ez abiadura handikoa, esan ohi den bezala.

• 200-220 km/o-ko trena proposatzeak esan nahi du Bureba (Burgos), Pancorboko haitzartea (Burgos), Izurdiaga-Iza zatia (Nafarroa) eta Campanas-Tafalla zatia (Nafarroa) bezalako toki orografikoki korapilatsuetan AHTrenak bezain inpaktu larriak eragitea: 4,300 km-ra iristen diren tunel berriak eta 900 m-rainoko bidezubiak (Pancorbo). Horren ondorioz, leku horietan egungo trazadurarekin bat datorren luzera % 25 eta % 40 artekoa baino ez da, eta gainerako trazadura guztiz berria da. Gure taldearen  jarduera-eremua Nafarroa denez, bereziki  hunkitzen gaitu proiektuak eraginen lukeen kaltea lehen aipatutako bi tarteetan: Izurdiaga-Iza  eta Campanas-Tafalla  artekoetan. Lehenengoan, proposatutako irtenbideetako bat Bizkaiko tunel berria da, 1,2 km-koa gehi 0,7 km-ko tunel artifiziala erantsita, AHTarendako  proiektaturikoaren antzekoa. Bigarrena oldarkorragoa da, Ilunbetan 3 km-ko tunela proposatuz. 

Campanas-Barasoain tarteari dagokionez, 16 km-ko zati laburrean 13 km berri egitea proposatzen da, eta horietan 7 tunel berri, handiena 2,100 km-koa.

Jarduketa horiek AHTaren eragin berberak izango lituzkete: lur-mugimendu kopuru ikaragarria, hondakindegiak sortzea, material eta energia xahuketa, kutsadura,.. 

Bestalde, abiadura horien aukeraketak gastu energetikoa nabarmen handitzea eta Burgos eta Castejon artean -Gasteiz eta Iruñetik barrena- proposatutako ibilbide osoan zehar AHTaren hesi-efektua bera ekarriko luke, guzti guztia hesituta joan behar baita. Efektu horrek oztopo berri bat sortzen die pertsonei, abeltzaintzari eta basa faunari, AHTren aurkako oposizioak hiru hamarkadatan  irmoki  kritikatu duena.

• Proposamenean, bereziki azpimarratzen da salgaien garraioa ahalbidetzea eta behar bezalako lotura izatea egungo zein proiektatutako plataforma logistikoekin eta portu lehorrekin. Gure ustez, Tren Sozialaren aldeko Plataformak borondate onetik planteatzen du gai hori, gaur egun Espainiako estatuan merkantzia guztien % 4 bakarrik garraiatzen baita trenez.

Baina egia da, era berean, gaur egun ezinbestekoa dela salgaien garraio jasanezinean oinarritutako kapitalismo globalizatzailea kritikatzea eta garraio hori nabarmen murriztuko duen tokian tokiko ekonomia bat planteatzea. Proposamenaren irakurketa kritiko hori gabe, badirudi egungo merkantzia-fluxua bermatzen duen tren bat ahalbidetzen dela.

• Gauza bera gertatzen da pertsonen garraioarekin. Argi dago sustatzaileen helburua gaur egungo trafikoaren zati bat errepide zein hegazkinetik trenbidera bideratzea dela, baina aurreko puntuan bezala gertatzen da. Izan ere, milioika pertsonaren eguneroko mugikortasun motorduna eragiten duen produkzio-, kontsumo- eta aisialdi-eredua kritikatzearen falta sumatzen dugu. Trenera bideratzeak baditu bere abantailak, baina ez da nahikoa mugikortasun-premia nabarmen murrizteko helbururik ez badago.

• Proiektu alternatibo honen kostua ere ez da txantxetako kontua. 2.373 milioi €-ri buruz hitz egiten da, leku berberak lotzeko proiektatuta dauden abiadura handiko lineen aurrekontua baino % 45 txikiagoa. Kopuru horretan ez dira kontuan hartzen Miranda, Iruñea eta Gasteizko hiri-integrazioetan egin beharreko jarduketak. Obra horiek konplexutasun tekniko handikoak eta oso garestiak dira (Proposamenaren egileek 742 eta 1095 milioi euro artean zenbatu dituzte); horrenbestez, kostuek nabarmen egingo lukete gora, 3.000 euroko muga aise gaindituz. Inflazioa ere ez da kontuan hartzen, azken urte honetan soilik % 6koa izan baita, ezta horrelako obretan suertatu  ohi diren gainkostuak ere. Neurri honetako xahuketa bat proposatzea ez zaigu bidezkoa iruditzen, are gehiago, biztanleriaren % 15a baino gehiago pobrezia eta gizarte-bazterketako arriskuan dagoenean. 

• Proposamenean zehar, Errioxako gobernuak eta ADIFek 2020-ko amaieran sinatutako akordioarekin dituen antzekotasunak azpimarratzen dira. Hitzarmen horren bidez Castejon eta Logroño arteko egungo linea modernizatuko omen da, Abiadura Handiko Trenak 200-220 km/o-ko abiaduran igaro ahal izateko. AHTarenak  baino ingurumen-inpaktu txikiagoak izan arren,  parametro desarrollista berberei erantzuten die.

• Proposamen alternatibo honi egiten diogun irakurketa kritikoak ez du esan nahi, inolaz ere, ohiko trenbidea hobetzearen aurka gaudenik. Jakin badakigu kapitalismoaren berezko bilakaera izan dela ohiko trenbidea baztertu duena, ahal den gehien murriztuz: lehenik eta behin, XX. mendean zehar banakako automobilaren industria eta bide-azpiegituren sare osoa garatzean, eta, bigarrenik, bereziki Espainiako estatuan, AHTaren izugarrizko hedapenak, finantzaketa faltagatik zokoratzen amaitu baitu. Horregatik, ohiko trena  hobetzearen alde gaude, zerbitzu hobeak emanez eta bertan behera utzitako azpiegiturak berreskuratuz, baina betiere desazkunde logika baten barruan eta AHTarekin lehiakor egingo dituen parametro garapenzaleetatik aldenduz.

3. PROPOSAMEN ALTERNATIBO HONETAN OINARRITUTAKO ESTRATEGIA BATEN ARRISKUAK Dirudienez, Tren Sozialaren aldeko Plataformaren helburua Proposamen hau Burgos-GasteizIruñea-Castejon ibilbidean AHTa eraikitzea eragozteko tresna nagusi gisa erabiltzea da. Alternatiba moduan erabiliko litzateke balizko negoziazio-prozesu batean. izan ere, Trenaren aldeko hainbat plataformek 2021-eko amaieran Ingurumeneko Estatu idazkariarekin izandako bilera izan daiteke prozesu horren abiapuntua.

Estrategia hori hartzean, honako arrisku hauek antzematen ditugu:

• Izatez handiena, AHT-aren aurkako mugimenduaren zatiketa eta haustura sortzea, gutxienez Nafarroan, eta oposizioan desorientazio eta desmobilizazio handiagoa eragitea. Gure ustez, estrategia horrek zalantzan jartzen du Nafarroan azken urteotan mantendu den gutxieneko estrategia.

• Beste arrisku bat egungo AHTaren proiektuko obren fokua desbideratzea da. Proposamen hau gizarteratzen saiatzen ari diren bitartean, atxikimenduak bilduz, erakundeek aurrera jarraitzen dute, astiro baina gupidagabeki, atzerabiderik gabeko politika inposatuz. Hori are arriskutsuagoa da Castejon-Campanas arteko proiektuak, 2027rako ireki nahi dutena, Next Generation funts europarrei esker erritmo onean aurrera egiten duelarik. Horri gehitu behar zaio  Burgos-Gasteiz tartearen barruan, Iruña Oka - Jundiz azpizatiko obrak esleitu direla dagoeneko.

• Era berean, kezkaz ikusten dugu estrategia honen bidez AHTa berez onar daitekeela, zati jakin batzuetan behintzat. Nabarmena da AHTan oinarritutako egungo trenbide-sistemaren onarpena, AHTa Proposamen alternatiboan ibiltzearen aldeko apustu akritikoa egiten denean. Ikuspuntu horretatik, badirudi Euskal Y-a, bereziki, egintzat jotzen dela, nahiz eta AIREFen datu eguneratuen arabera oraindik inbertsioaren % 50 falta dela erabat gauzatzeko. Nafarroan ere, martxan dauden AHTaren obrak gelditzeko prentsaurrekoetan eskatzeaz gaindi, beste esparru batzuetan  ez da oso aktiboki lan egiten aldarrikapen hori plazaratzeko, ezta aurrekontu-partida berriak iragartzen direnean ere. Elkarrizketa-prozesu bati ekiten badiote, nork ziurtatzen digu hasita dauden Castejon-Campanas edo Burgos-Vitoria AHT bezalako trazadurak ez direla gai negoziagarriak izango Proposamenean deskribatutako Gasteiz - Iruñea tarte alternatiboaren truke?

Azken batean, eta gure iritzi apaletik, hartutako estrategia berria bidezidorra da AHTaren proiektua geldiarazteko, asmo onekoa izan arren arrakastarako bermerik ez duena. Gainera oposizioa ahultzeaz gain AHTaren aurkako borrokan beti presente izan diren garapenzalekeriaren aurkako, azpiegitura handien aurkako eta beste gizarte-eredu baten aldeko urteetako borroken balio pedagogikoak hankaz gora jartzen ditu. Balio horiek krisi sistemiko orokorreko egoera honetan – aurre egin ezean kolapsora eramango gaituena- inoiz baino garrantzitsuagoak dira. 

Horregatik guztiagatik, garai zail hauetan eta AHTren aurkako borroka hasi zenetik 30 urte igaro ondoren, AHT Gelditu! Nafarroak Tren Sozialaren aldeko Plataformak proposatutako estrategiatik kanpo segituko du, oposizioaren komunitatea zabaltzeko lanetan, lurraren alde eta egungo eredu soziala eraldatzea helburu izanen duen aliantza baten baitan.

Nafarroa, 2023ko urtarrila